dinsdag 3 januari 2017

Wie het eerst komt, het eerst maalt

"Wie het eerst komt, het eerst maalt" is een spreekwoord dat totaal niet bij mij past. Het doet mij denken aan voordringen, op sluwe wijze anderen het nakijken geven. Dat staat mij tegen. Gelukkig is er een ander spreekwoord dat zegt: "de eersten zullen de laatsten zijn" en niet te vergeten "wie het laatst lacht, lacht het best".

Waarom dan toch dit spreekwoord uitgekozen voor deze rubriek? Vanwege de herkomst die verwijst naar mijn favoriete cultuurhistorische monumenten: molens. Menigeen zal het verband al gelegd hebben: dit gaat over boeren die hun graan komen laten malen bij de molen. Het dateert al uit de Middeleeuwen, toen er nog banmolens waren.

Een banmolen of dwangmolen, was een molen waar de naburige boeren verplicht waren hun graan te laten malen. Vaak waren deze molens eigendom van de plaatselijke heer of een andere hogere autoriteit, zoals een abdij. Het feodale recht van molendwang is in West-Europa in de twaalfde eeuw ontstaan. Het doel van deze molendwang was een deel, bijvoorbeeld een tiende, van (de waarde van) het graan als belasting te kunnen innen.


In een charter van den Heer van Landrécyes van 1191 komt een verordening voor, die in het kort weergegeven luidt: ‘Le meunier sera tenu de moudre les grains des bourgeois chacun à son tour à l'ordre de leur arrivée’. Nederlandse documenten bevatten uitdrukkingen als: Die eerst ter molen comt, sal eerst malen, ante molam primo veniens prius hic molet imo; die yerst coemt, die maelt yerst; so wie eerst ter molen coemt, die zal eerst malen’ en nog vele andere. Zie daarvoor de site van DBNL (KLIK HIER). 

Eigenlijk betekent dat dus iets totaal anders dan de betekenis die er tegenwoordig aan toegekend wordt: het is een waarschuwing voor de molenaar dat hij zijn klanten netjes in volgorde van aankomst moet bedienen. En niet dat de klanten er op uit moeten zijn "haantje de voorste" te zijn. En "dat is koren op mijn molen!"

Dat onze molens gelukkig nog lang niet vergeten zijn, mag blijken uit de enorme hoeveelheid spreekwoorden en gezegden erover en uit het feit die ook nog geregeld gebezigd worden. Aangezien "de eerste klap een daalder waard is", heb ik ze in dit eerste spreekwoordenblog van 2017 bij elkaar gebracht.

@Jannie Trouwborst, januari 2017.

Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.

3 opmerkingen:

  1. Wie een tik van de molen krijgt, gaat ook malen. Maar dan in overdrachtelijke zin. (Ik bedoel jou niet hoor, Jannie!)Trouwens, een tik van de molen krijg je niet zo maar. Dan moet je wel met molens gevochten hebben. Veel mensen doen dat, ook tegen windmolens, (in zee zelfs). Deed Don Quichot dat ook al niet? Het is hem niet goed bekomen. Laat de molens daarom maar met alle winden meewaaien.
    Je merkt: jouw verhaal inspireert. Ik hoop op nog vele mooie verhalen. Zal wel lukken, denk ik. Als er één schaap over de dam is ....

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Leuk blog! Naar mijn mening heeft het niets met voordringen te maken; Er moet er toch eentje de eerste zijn, wel zo fair als dat degene is die het eerst komt...

    BeantwoordenVerwijderen