De Martelaren van Gorcum

De bevrijding van Den Briel

De Watergeuzen bestormen de poort van Den Briel

Elk jaar op 1 april wordt in het vestingstadje Brielle op Voorne-Putten de intocht van de Watergeuzen in 1572 gevierd. Een groot deel van de bevolking doet mee met het spektakel. Wie komt kijken, waant zich terug in de 16de eeuw. Alle hoofdrolspelers van destijds spelen hun rol met verve, bijna iedereen is verkleed, de straten zijn aangepast aan de tijd en de nog bestaande poorten en vestingwallen worden gebruikt om de verovering na te spelen. Met oude zeilschepen komt het gezelschap aan in de haven. Zoals het gezegde luidt: Op 1 april verloor Alva zijn Bril (Den Briel).

De opmars van Willem van Oranje was een feit: opkomend voor de vrijheid van godsdienst trachtte hij de Habsburgse Nederlanden te bevrijden van de Spanjaarden. De bevolking moest zelf kunnen kiezen tussen protestantisme en katholicisme, zonder het risico te lopen op de brandstapels van Alva te belanden. Toen Willem van Oranje dat kwam bepleiten bij Margaretha van Parma, samen met zijn metgezellen de graaf van Egmond en de graaf van Horne, kon hij ternauwernood ontsnappen en werden zijn beide vrienden gevangen genomen en onthoofd. De verontwaardiging in Holland en het verzet tegen de Spanjaarden werd alleen maar groter door deze gebeurtenissen. Overal ontstonden wrijvingen tussen hervormingsgezinde en katholieke burgers en geestelijken. Steden veroveren op de Spanjaarden lukte in vele gevallen met behulp van de bevolking.

Ommegang rond het Martelveld bij Bedevaartskerk

De Bedevaartskerk in Brielle

In Brielle staat, even buiten de vesting zelf, de Bedevaartskerk, gebouwd ter ere van de Martelaren van Gorcum. Tijdens de 1 aprilviering van de bevrijding van Den Briel wordt er niet veel aandacht besteed aan de mindere kanten van de verovering van steeds meer steden door de Prins van Oranje op de Spanjaarden. Maar als er ergens duidelijk wordt, dat godsdiensttwisten altijd slachtoffers maken, dan was het toch wel in Brielle.

De Martelaren van Gorkum

Tijdens de Opstand namen de Geuzen op 26 juni 1572 ook de stad Gorinchem (ook wel: Gorcum of Gorkum) in. Hoewel door de bezetters – die in alliantie met Willem van Oranje stonden – geloofsvrijheid was toegezegd aan de bevolking, werden zeventien priesters alsmede twee lekenbroeders, gevangengenomen en gefolterd. Het schrikbewind van Alva en de onthoofding van de graven Van Egmond en Horne hadden zoveel kwaad bloed gezet dat bevelhebber Lumey het verbod op agressie tegen andersgelovigen van Willem van Oranje negeerde. De geestelijken werden per schip vervoerd naar Den Briel. Op 9 juli 1572 werden zij bij Den Briel opgehangen in een turfschuur die aan een vernietigd klooster toebehoorde; vervolgens werden hun lichamen verminkt. Andere priesters vonden de dood op de brandstapel op de Grote Markt van Den Briel. Sindsdien heten zij de Martelaren van Gorcum. Toen wij nog op Voorne-Putten woonden, hebben wij de Bedevaartskerk enige malen bezocht, o.a. op Open Monumentendag en tijdens het navertellen van deze naargeestige gebeurtenis, op het Martelveld achter de kerk bij de gedachteniskapel die op de plek van de turfschuur werd gebouwd. Ook nu nog worden er rond 9 juli bedevaartstochten gehouden naar deze kerk in Den Briel. 

Vestingstad Gorinchem 

Plattegrond van de vesting is nauwelijks veranderd

Maar hoe is dat in Gorcum, vroegen we ons af. Daarom bezochten we onlangs deze goedbewaarde vestingstad. Bij de VVV kochten we een vestingwandeling: de historische vestingwal met al zijn bijzondere monumenten en prachtige uitzichten over zowel de stad als over de omringende rivieren, was geweldig om te lopen. Reken er maar een paar uur voor, als je het ook wilt proberen. Hij start bij het Museum van Gorcum, waar op de bovenste verdieping een permanente tentoonstelling is over de Martelaren van Gorcum. Hun verhaal wordt er uitgebreid verteld in een informatieve film. Een fragment eruit is te zien op de site van het museum: Filmfragment. Foto's van gebrandschilderde ramen en schilderijen van over de hele wereld laten zien dat het verhaal algemeen bekend is. 

Leren van de geschiedenis?

Het is goed een dergelijk verhaal te bewaren, maar ook om het van meerdere kanten te bekijken. Er zijn namelijk geen monumenten voor de "ketters" die op de brandstapel terecht kwamen omdat ze protestant of hervormd wilden zijn. De verzoening liet lang op zich wachten, maar uiteindelijk werd aan katholieken toegestaan hun visie op het geloof weer te belijden. Zoiets nooit meer, zal er gedacht zijn. Maar toch zijn er sindsdien steeds opnieuw velen vanwege hun geloof vermoord. En nog altijd is op deze wereld niet iedereen vrij om zijn zelfgekozen geloofsovertuiging te belijden. Of om juist van een dergelijke overtuiging af te zien. Helaas is zoiets ongrijpbaars als "het geloof" na bijna 450 jaar nog steeds in staat slachtoffers te maken.

Dat alles neemt niet weg, dat zowel Brielle als Gorinchem vestingsteden zijn die het waard zijn te voet te verkennen. Wij kochten onze wandelroute door Gorinchem bij de VVV op de Groenmarkt. 

© Jannie Trouwborst, april 2018.