Kruimels is ook brood

Vroeger deed ik wekelijks mee met de #WOT van Martha *). Ik beleefde er veel plezier aan, maar het werd allemaal wat teveel. Ik wil het weer oppakken, gewoon omdat ik daar zin in heb. Ik zal niet meer elke donderdag meedoen, maar alleen als het opgegeven woord iets bij me losmaakt. En dat is deze week het geval.

Brood ~ 1) Baar 2) Baksel 3) Basisvoedsel 4) Bestaan 5) Christelijk symbool 6) Dagelijks eten 7) Dagelijks voedsel 8) Deel van de eetwaren 9) Eindje 10) Etenswaar 11) Kost 12) Kostwinning 13) Levensonderhoud 14) Meelproduct 15) Meelspijs 16) Nederlands Kunstschilder 

Brood in het museum

Voor me ligt de dikke catalogus van de uitgebreide tentoonstelling die Museum Boymans-van Beuningen jaren geleden (1983) organiseerde over Brood. De geschiedenis van het brood en het broodgebruik in Nederland. De onderwerpen die aan bod kwamen waren divers: graanbouw en graanhandel, de korenmolen en het meel, de bakker en zijn brood, de verkoop van het brood, geschiedenis en vormgeving van de Nederlandse broodsoorten, broodconsumptie en eetgewoonten, brood in Bijbel en religie, brood als symbool van voedselvoorziening en armenzorg, brood in kunst en literatuur. 

De tentoonstelling kwam tot stand na een verzoek van het Genootschap voor de Bakkerij. Museum Boymans-van Beuningen voldeed graag aan het verzoek, gezien de grote rol die brood speelt in onze Westerse cultuur. Er waren voldoende aanknopingspunten om de verscheidenheid te tonen van allerlei kunstuitingen, producten en documenten met betrekking tot brood. Veel Nederlandse musea gaven stukken in bruikleen, maar ook Vlaanderen en Duitsland deden mee. Te zien was beeldende kunst (schilderijen, gravures, sculpturen), documentatie (manuscripten, boeken, reclame en ander drukwerk), voorwerpen (koekplanken, gildebekers, penningen, korenmaat etc.).

Ook de cultuurhistorische context van de producten en gebruiksvoorwerpen kwam aan bod. Daarvoor werden deskundigen van buiten het museum geraadpleegd. In het voorwoord staat bijvoorbeeld:

"Met erkentelijkheid wil ik voorts vermelden, dat de heer Drs. J.J. Voskuil, hoofd van de afdeling Volkskunde van het P.J. Meertens-Instituut te Amsterdam en zijn medewerkers ons welwillend de gelegenheid hebben gegeven om kennis te nemen van hun uitvoerige documentatie over brood."

Het is voor mij nog steeds een genoegen de catalogus door te bladeren. Niet alleen om de foto's van de tentoongestelde zaken te bekijken, maar ook om de goed onderbouwde teksten te lezen. Ik heb er dankbaar gebruik van gemaakt bij het schrijven van ons familieboekje over mijn overgrootvader die bakker was in Friesland in de tweede helft van de 19de eeuw. Een moeilijke periode voor kleine zelfstandige bakkers. Er was geen droog brood meer mee te verdienen.....En dat brengt me bij een ander onderwerp voor dit stukje over brood. 

Spreekwoorden en uitdrukkingen

Volksvoedsel als brood heeft heel wat spreekwoorden en gezegden voortgebracht. Ik weet zeker dat iedereen er zo een aantal op kan noemen. Meestal met brood als voedsel, maar zoals in het overzichtje van Martha al staat, is brood ook vaak een synoniem voor inkomen: De een zijn dood is de ander zijn brood. 

Tussen de minder bekende vond ik deze:

- Overal wordt brood gebakken

- Kruimels is ook brood

- Liever brood in de zak, dan een pluim op de hoed

- Bij gebrek aan brood eet men korstjes van pasteien

- De raven zullen je geen brood brengen

- Klagers geen nood, pochers geen brood

- Ongegund brood wordt meest gegeten 

Vooral die laatste vind ik intrigerend, hij moet al heel oud zijn, want hij staat op een gevelsteen in Ommen uit 1776. Kende je hem? Welke uitleg zou jij erbij geven?

TIP: Als je eens in de buurt bent: Het Nederlands Bakkerij Museum te Hattem.

© Jannie Trouwborst, januari 2019.

*) #WOT: betekent Write on Thursday. Iedere donderdag kiest Martha een woord waarover je iets kunt schrijven, vloggen of ploggen. Laat HIER een link achter naar je eigen blog zodat iedereen mee kan lezen.