Waarom zou je een vink moeten plukken?

Spreekwoorden of gezegden met als uitgangspunt LEEG, dat moet het deze week worden, volgens de opdracht van Carel (KLIK HIER). Ik hoop niet dat dat een vooruitwijzing is naar het bereiken van de bodem van zijn ideeënbus, m.a.w. dat die bijna leeg is. Het zou zo maar kunnen, want hij verzint al zolang nieuwe woorden... Maar het is een doorzetter, dus het zal wel loos alarm zijn. Zoals meestal laat ik de veel gebruikte spreekwoorden en gezegden liever links liggen. Ik wil zelf ook iets opsteken van dit wekelijkse spelletje. Dat is juist een deel van het plezier ervan. Dus daar gaan we weer!

Vinkenjacht als tijdverdrijf van de adel

Als ik het woord probeer te duiden, kan ik dat eigenlijk alleen maar door het tegenover vol te stellen. Niets bevattend, zou een omschrijving kunnen zijn. Zo kennen we een leeghoofd (domme persoon) of een halfvol dan wel half leeg glas (positieve of negatieve kijk op de gang van zaken). Maar vroeger had het nog een andere betekenis, waarvoor ook het inmiddels ouderwetse woord ledig werd gebruikt:

ledig, leeg  “vrij, onbelemmerd, niet bezig, lui, werkloos, zonder ambacht, ongehuwd, vrij van, ter vrije beschikking staande, onbeheerd, nietig”. (tekst uit Franck's Etymologische woordenboek der Nederlandsche taal van N.van Wijk (1936).

Een bekende uitdrukking die ik me daarbij herinner is: Ledigheid is des duivels oorkussen (het betekent iets als 'met luie mensen loopt het niet goed af').

Volgens Onze Taal (KLIK HIER):

"Ledigheid is een oud woord voor 'luiheid' en oorkussen is een verouderd woord voor 'hoofdkussen'. De uitdrukking is aan het verouderen; meestal wordt ze als vermaning gebruikt tegenover iemand die niets uitvoert. Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) vermeldt dat de uitdrukking oorspronkelijk iets anders luidde: een ledig mens is een duivels oorkussen. Daarmee werd bedoeld: wie lui is, wordt door de duivel als kussen gebruikt. En als de duivel zijn hoofd op je te rusten legt, kan het natuurlijk alleen maar verkeerd aflopen. F.A. Stoett verwoordt het zo in zijn Nederlandsche spreelwoorden, uitdrukkingen en gezegden: "een luiaard is een plaats, waarin de duivel zich gemakkelijk neervlijt; daar ligt hij als in een bed op een oorkussen ter ruste en broedt dan allerlei kwaad".

Daarop voortbordurend vond ik een voor mij nieuw spreekwoord:

Beter een vink geplukt, dan ledig gezeten.

Wat zoveel wil zeggen als: Je kunt beter een onbelangrijk karweitje doen, dan niets zitten te doen.

Het zal ook een oude spreuk zijn. De tijd dat vinken gevangen en geplukt werden ligt al ver achter ons. In de late middeleeuwen was het een welkome aanvulling op het menu. Hoewel jacht en visvangst een adellijk voorrecht waren, werd in tijden van hongersnood elke vogel - zo ook de vederlichte vink - gestroopt om te eten. Hier is vinken vangen allang verboden, maar in de overwinteringslanden denkt men daar anders over...

En hoe men hier tegenwoordig over de betekenis van dit spreekwoord denkt? Dat vind ik een interessante vraag! Laat het me dus gerust weten. 

© Jannie Trouwborst, augustus 2017. 

Iedere dinsdag geeft Carel de Mari op zijn blog een woord op waarmee je een spreekwoord kunt bespreken. Iedereen kan altijd meedoen. Hoe? Mag je zelf weten. Je kunt een verhaal schrijven waarin het spreekwoord een rol speelt, je kunt in de etymologie duiken en de oorsprong van het gezegde verklaren, et cetera. Plaats een link onder het blog van Carel en lees daar ook de andere bijdragen.