De hofnar: een verdwenen beroep. Of toch niet?

Het is natuurlijk haar goed recht: Ali zet deze week een joker in. Aan ons om daarop te reageren. Er was wat twijfel hier, maar ik heb besloten de handschoen toch maar op te pakken en er het beste van te maken.

Het #WOT woord van deze week is:

Joker = 1) Extra speelkaart, 2) figuur in het kaartspel, 3) grappenmaker, 4) kaartterm, 5) kansspel, 6) nar, 7) paljas, 8) passepartoutkaart, 9) potsenmaker.

Spreekwoorden en gezegden

Het woord joker is nog niet zo heel oud in het Nederlands. Het komt van het Engelse "joke" (grap). In die betekenis staat hij hierboven als grappenmaker en nar, en de geweldige woorden: paljas en potsenmaker. 
In het kaartspel werd hij later geïntroduceerd. Eerst als een blanco kaart, later met een afbeelding van een nar. Dat is tot op heden zo gebleven.

De uitdrukkingen die verband houden met joker zijn ook in deze twee categorieën onder te brengen. Je kunt voor joker staan, iemand kan je voor joker zetten, je kunt Jan Joker genoemd worden. Of je kunt een joker inzetten als je even de behoefte voelt je terug te trekken of niet mee te doen. Hoewel ik de betekenis "passepartoutkaart" ook wel vind wijzen op de mogelijkheid: lekker, zonder consequenties doen wat je zelf wilt. 

Tenslotte nog betekenis die ik in de opsomming mis: de joker in de vorm van een teken voor zoeken op internet. * voor meerder letters van een woord en ? voor een enkele. 

Een verdwenen beroep: De hofnar

Voor het woord joker in het Nederlands werd geïntroduceerd, hadden we al wel de woorden nar, paljas en potsenmaker. Vooral achter nar zit een heel verhaal (gelukkig voor deze #WOT). Het vindt zijn oorsprong in hofnar, een officiële grappenmaker aan het hof van een vorst. Vooral in de Middeleeuwen was hij populair, in de loop van de 18de eeuw verdween hij.

Zowel lichamelijk of geestelijk beperkte personen als meer intellectuele, vervulden deze rol. De eersten wekten onbewust de spotlust op. De laatsten bespotten vaak de gasten van de vorst of deze zelf en hadden politieke invloed. Apart is dat het zowel mannen als konden vrouwen zijn. In tegenstelling tot de minstreel, die liederen zong en verhalen vertelde, maakte de hofnar alleen grappen. Hij gebruikte geen muziek of andere instrumenten.

De hofnar had een bijzonder sociale positie. Hij gedroeg zich alsof hij slechts een onschuldige grappenmaker was, maar ondertussen was hij in de positie leden en gasten van het hof te doorgronden en hen voor de gek te houden.
Hij kon ingaan tegen de heersende opvattingen, zonder ervoor gestraft te worden. Hierdoor had hij een speciale positie: hij stond onderaan de sociale ladder, maar door de invloed op de adel en de vorst kon hij in de hoogste kringen doordringen. Vaak werden narren ook als raadgevers benoemd en door de vorst gebruikt om andere edelen te beïnvloeden met hun praatjes. Andere hovelingen hadden vaak een hekel aan de hofnar omdat die hen voor gek zette.

In de 18de eeuw verdween de hofnar, door de tanende macht van het hof in de samenleving. Zonder scherpe opmerkingen die invloed hadden, was zijn rol uitgespeeld. Wel bleef hij nog enige tijd raadgever van koningen en andere bestuursleden. Tegenwoordig speelt de nar in Nederland nog een rol tijdens carnaval, hij staat dan Prins Carnaval bij.

Het uiterlijk

De nar had specifieke kleding aan in de vorm van een pak, dat vaak rood met wit gekleurd was. Zijn hoed (een narrenkap) bestond uit zogenaamde narrenbellen en hij droeg een staf of narrestok. Zo zien we hem ook meestal op speelkaarten als joker. Of als de mascotte van de Efteling, Pardoes: een tovernar die de bezoekers van de Efteling met magie blij moet houden. De hofnar wordt in boeken, voorstellingen en films nog wel gebruikt.

Soms denk ik wel eens, dat we vandaag de dag ook nog wel een hofnar zouden kunnen gebruiken voor sommige van onze bestuurders. Om hen op een ludieke manier te wijzen op de weinig sociale manier waarop ze denken dit land te moeten besturen.

Overigens: Wie op dit moment de hofnar van Koning Willem-Alexander is zou ik zo gauw niet weten. Mijn persoonlijke mening is dat die zijn of haar werk best goed doet. Misschien dat die hem af en toe toespreekt met: "Beetje dom hè"?"

© Jannie Trouwborst, juli 2020.


Bron: Verdwenen beroepen: hofnar

#WOT betekent Write on Thursday. Inmiddels wordt het georganiseerd door ALI. Iedere donderdag verzint ze een woord waarover je kunt schrijven (bloggen, vloggen of ploggen). Niets moet, alles mag. Je kunt op ieder moment instappen.