Antwerpen: Begraafplaats Schoonselhof

Willem Elschot (ps. van Alfons de Ridder) en zijn vrouw

Als fotograferen èn geschiedenis tot je interessegebieden behoren, dan bof je als je deel kunt nemen aan een foto-excursie onder deskundige leiding naar de Historische Begraafplaats Schoonselhof, iets ten zuidwesten van Antwerpen (Wilrik).

En als Nederlandse/Vlaamse literatuur een andere liefde is, dan ben je daar helemaal op z'n plek. Tal van Vlaamse schrijvers en dichters hebben er, naast andere kunstenaars en beroemde personen, een plek gekregen. En dat te midden van een uitgestrekte, parkachtige omgeving, waar je op je gemak uren kunt dwalen. Wij wandelden er een middagje in alle rust rond, zonder de illusie alles te kunnen bekijken. We zullen zeker nog eens terugkeren, want deze plek wordt elk jaargetijde ongetwijfeld anders beleefd.

Wat is er zo bijzonder aan deze begraafplaats dat er wandelgidsen van bestaan en dat je er rondleidingen kunt boeken? En dat amateurfotografen er graag komen om stemmige foto's te trekken (zoals de Vlamingen zeggen)? Daarvoor moeten we even in haar geschiedenis duiken.

In zowel België als in Nederland werd er lange tijd binnen de stadsmuren in en rondom kerken begraven. Uit het oogpunt van hygiëne en door plaatsgebrek voor uitbreiding van de grafvelden binnen de stad, kwam daar een einde aan en zocht men oplossingen buiten de stad, op landgoederen en buitenplaatsen.

Nederland

Zo ontstond in Nederland in 1827 (na de wet met het verbod om binnen de stadskern te begraven) bij Rotterdam op het terrein van de buitenplaats Huis te Krooswijck de prachtige parkachtige begraafplaats Crooswijk.
In Amstelveen werd in 1870 het bekende Zorgvliet ingericht bij het buitenverblijf Zorgvlied. In 1890 het particuliere Westerveld bij Driehuis, ook al op een landgoed. 
In Haarlem werd in 1832 de eerste buitenbegraafplaats ingericht op de buitenplaats Akendam. De laatste bewoner van het landhuis en ontwerper van deze en vele andere parkachtige landgoederen, tuinen en begraafplaatsen was J.D. Zocher Jr. (1791-1870). Over deze en andere Nederlandse begraafplaatsen (en bekende doden) kun je meer lezen op de site van Stichting Dodenakkers.
Het overbrengen van de doden van voor 1827 naar deze buiten de stad gelegen begraafplaatsen gebeurde zelden.

België

Overgebracht monument

Ook in België was in 1784 een decreet afgekondigd waarmee het verboden werd nog langer binnen de stad in kerken en op kerkhoven te begraven. Nieuwe begraafplaatsen diende men buiten de stadskern op te richten. In de loop der tijd werden steeds meer kerkhoven binnen de stad gesloten en geruimd. Bij verbouwingen verdwenen ook de graven binnen de kerken. Ook de meeste van deze doden zijn niet opnieuw naar een buitenbegraafplaats overgebracht. Net als in Nederland ontstonden op buitenplaatsen bij de grotere steden nieuwe begraafplaatsen (Brussel, Luik).

In 1911 kocht de stad Antwerpen het landgoed Schoonselhof om het als begraafplaats in te richten. De officiële opening vond plaats op 1 september 1921. In 1936 werd het oude Kielkerkhof gesloten en in 1938 werden een groot aantal monumenten van deze begraafplaats wèl overgebracht naar het Schoonselhof. De meeste monumenten dateren dan ook vanaf halverwege 19de tot begin 20ste eeuw. Sommige zijn ouder.
De omgeving van het kasteel werd in 1943 al beschermd als landschap. In 1992 werden het kasteel en neerhof beschermd als monument. Begin augustus 2007 werd de begraafplaats Schoonselhof een beschermd monument.

Marokkaanse soldaten in het Franse leger

Er wordt wel de vergelijking gemaakt met de begraafplaats Père Lachaise in Parijs. Die gaat slechts gedeeltelijk op. De oorsprong en de grote hoeveelheid bekende persoonlijkheden komt overeen. Een groot verschil is de rust en ruimte hier: soms staan de tientallen graven wat dichter op elkaar, maar meestal is er meer (groene) ruimte om tussendoor en omheen te lopen. Ook zijn er "wijken" gemaakt, waar gelijksoortige graven liggen: notabelen bij elkaar, schrijvers en kunstenaars ook, een plek voor de Joodse burgers, de oudste overgebrachte monumenten, etc. Er kwam bovendien een erebegraafplaats voor Belgische gesneuvelden uit de beide oorlogen en voor de Britse en geallieerde soldaten uit de Tweede Wereldoorlog. Duitse gesneuvelden werden later naar andere begraafplaatsen overgebracht.

Monument voor Peter Benoit

Alles bij elkaar vormt het Schoonselhof een wandelpark met verbindende lanen. Op het oude gedeelte is het (op deze mooie zaterdagmiddag) heel stil, behalve de 9 leden van de fotoclub liep er bijna niemand. De monumenten zijn divers: heel modern of tenenkrommend pompeus. Maar ook die laatste kunnen sfeervolle plaatjes opleveren. En stilstaan bij mijn geliefde Vlaamse auteurs hoort er vandaag ook bij. Ook al was het graf van bv. Elsschot niet het meest fotogenieke.

Langs het verwaarloosde landhuis en orangerie wandelden we naar de uitgang. Veel indrukken en mooie foto's rijker. Met het vaste plan hier in de herfst nog eens heen te gaan. Zoveel bekende namen gezien, zoveel verschillende stijlen in grafkunst, mooie details en fascinerende verhalen in het bijbehorende gidsje. Ik denk dat dit mag vallen onder de museale uitdaging van dit jaar. Daarom noteer ik hierbij Begraafplaats Het Schoonselhof te Antwerpen-Wilrijk tot de aprilbijdrage aan ELKE MAAND EEN MUSEUM (KLIK HIER)

Alle informatie over Het Schoonselhof : KLIK HIER

© JannieTr, april 2015.