Belle van Zuylen, de film of het boek?

Over een belangrijke episode uit het leven van Belle van Zuylen (1740-1805) las ik een boek en zag ik een film. Die laatste beviel me beter, ik zal hieronder uiteenzetten waarom.

De aanleiding

Sommige namen uit de lessen literatuurgeschiedenis op de middelbare school zijn blijven hangen, ook al weet ik weinig meer over de boeken die deze auteurs schreven. Een voorbeeld daarvan is Belle van Zuylen. Om meer over haar te weten te komen heb ik Wikipedia moeten raadplegen (KLIK HIER). 
De indirecte aanleiding daarvoor was de roman: De liefde dus. Roman over Belle van Zuylen geschreven door Joke Hermsen. (Amsterdam: Arbeiderspers, 2008). Ik had al meer boeken van deze schrijfster gelezen waar ik enthousiast over was, zoals Blindgangers (KLIK HIER) en Rivieren keren nooit terug (KLIK HIER) . Tussen haar andere titels vond ik de roman over Belle van Zuylen. Het leek me een prima manier om de kennis over deze historische figuur op te poetsen.

Wie was Belle van Zuylen?
 

Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken was een Nederlandse 18de eeuwse Franstalige schrijfster en componiste. Ze schreef brieven, (zelf)portretten, fabels, novelles, pamfletten, toneelstukken, opera's (libretti en muziek), liederen en klaviersonates.
Ze noemde zich Belle de Zuylen en werd onder die naam later ook in Nederland bekend. Na haar huwelijk werd dat Isabelle de Charrière of ook wel Madame de Charrière.
Belle van Zuylen werd vanwege haar werk in haar eigen tijd zeer gewaardeerd. Haar werk had geen grote oplagen (behalve Caliste, dat in Parijs gedrukt werd). Het werd tijdens haar leven vertaald in het Duits en in het Engels. Sommige werken verschenen eerder in het Duits dan in het Frans.

Na haar dood, na het opnieuw drukken van haar boeken, werd zij herontdekt door de Franse criticus, Sainte-Beuve. Hij publiceerde erover van 1832-1845. Een uitgebreide en gedetailleerde biografie over haar verscheen in 1906 geschreven door de Zwitser Philippe Godet waar hij 20 jaar aan had gewerkt. In 1908 besteedde Marie Loke, de eerste vrouwelijke lector in Nederland in haar oratie aandacht aan Belle van Zuylen. Later in de twintigste eeuw werd zij bekender. Echt bekend in Nederland werd Belle van Zuylen toen Simone Dubois vanaf 1969 over haar schreef. Haar verzameld werk, in het Frans, verscheen tussen 1979 en 1984 bij uitgeverij van Oorschot. Het leven van Belle van Zuylen intrigeerde, zodat er naast het wetenschappelijk werk, ook speculatieve verhalen over haar verschenen. Vooral haar ongelukkige huwelijk en haar vermoedelijke affaires waren, mede dankzij de uitgebreid correspondentie die bewaard is gebleven, een dankbare basis voor geromantiseerde levensverhalen, theater, een hoorspel en een film.

 De roman

De roman van Joke Hermsen die ik las heeft als titel De liefde dus, waarin bekende feiten en fictie vermengd zijn. Het verhaal speelt zich af in de zomer van 1785, een duistere periode uit het leven van Belle, waarover in de archieven weinig te vinden is. De roman is een compilatie van dagboeken, brieven en verzonnen fragmenten, waarin thema’s als vrijheid, verlatenheid, hartstocht en de kracht van een scheppende geest aan de orde komen. 
In Parijs heerst een grimmige sfeer. Onder het hongerende volk groeit de onvrede over de decadente levensstijl van het koningspaar, dat geleidelijk zijn macht begint te verliezen. Aan de vooravond van de Franse Revolutie reist Belle van Zuylen vanuit Zwitserland af naar dat roerige Parijs, op de vlucht voor een onmogelijke liefde. Zij is volwassen en ongelukkig getrouwd met een saaie aristocraat, de minnaar die ze achterlaat nog jong en beloofd aan een andere vrouw.

Het verhaal wordt verteld tegen de achtergrond van de strijd tussen de patriotten en orangisten in Nederland en de naderende Franse Revolutie. De turbulentie op politiek en maatschappelijk gebied en de vernieuwingen die de Verlichting met zich meebrengt lijken samen te komen in Belle van Zuylen. Voor een ontwikkelde, intelligente en multi-getalenteerde vrouw is het in die tijd moeilijk haar overactieve verstand in harmonie te brengen met een sterk ontwikkeld gevoelsleven. Er doorheen geweven is ook nog de ontwikkeling van haar roman Caliste.

Hoewel de roman rijk is aan interessante thema's is het geheel wel erg bespiegelend en er is weinig actie. De historische bijzonderheden zijn interessant en de stijl van Joke Hermsen is mooi, daar kun je aanvankelijk erg van genieten, maar de eindeloze liefdesverdriet bespiegelingen van deze welgestelde en intelligente dame.... het kon mij steeds minder boeien.

De film

 

De film Belle van Zuylen, Madame de Charriére is een film uit 1993, geregisseerd door Digna Sinke (Zonnemaire, 17 oktober 1949), een Nederlands filmmaakster. Na het gymnasium te Utrecht, ging ze naar de Nederlandse Film- en Televisieacademie in Amsterdam. Ze studeerde daar in 1972 af met de korte film Groeten uit Zonnemaire. Sindsdien maakte ze een aantal documentaires en vijf lange speelfilms.

Ik maakte kennis met haar werk via de drie documentaires die ze maakte over het eiland Tiengemeten. Sinds 1997 vormt de Vereniging Natuurmonumenten geheel Tiengemeten om tot natuurgebied. Daarmee werd Tiengemeten het grootste natuurontwikkelingsproject van Nederland. De vaak al generaties lang op Tiengemeten woonachtige boerengezinnen werden hierbij gedwongen hun boerderij op te geven. Omdat Natuurmonumenten in eerste instantie beweerde dat het eiland volledig aan de natuur teruggegeven zou worden en ook afgesloten zou worden voor bezoekers, gingen de meeste boerengezinnen hier uiteindelijk mee akkoord. In mei 2007 verliet de laatste boer het eiland. De overige tien bewoners zijn gebleven. Digna Sinke heeft tien jaar lang alles wat van belang was gefilmd en er zo een bijzonder document van gemaakt (KLIK HIER).

Belle van Zuylen - Madame de Charrière is een Nederlandstalige film: een kostuumdrama gebaseerd op het leven van Isabelle van Tuyll van Serooskerken, beter bekend onder haar pseudoniem Belle van Zuylen. De film geeft acht jaar weer uit het bestaan van deze adellijke schrijfster (1787-1795). Het zijn de jaren rond de Franse Revolutie van 1789 en van haar verhouding met de 27 jaar jongere schrijver Benjamin Constant. Het verhaal begint dus twee jaar na de zomer die Joke Hermsen beschrijft, waarin Belle verdriet had over een andere (verloren) liefde.
Digna Sinke geeft haar eigenzinnige versie op de veelzijdig begaafde Belle van Zuylen, schrijfster, componiste, onafhankelijk denker op het breukvlak van Verlichting en Romantiek. Ook een mengeling van feiten en fictie.

 

Misschien was het de langere periode, de ontwikkeling van de karakters en het verloop van het verhaal die het tot een boeiender geheel maakten. Misschien waren het ook de prachtige opnames, de kostuums of de knappe prestaties van de acteurs. Hoe dan ook: de film beviel me beter.

Helemaal reeël is de vergelijking natuurlijk niet, niet alleen omdat de beide dames (Hermsen en Sinke) een andere periode tot uitgangspunt namen. Ze gaven ook een eigen invulling aan de persoon van Belle van Zuylen, waarover lang niet alles bekend is. Dat maakt de Belle van Hermsen tot een geheel ander personage dan die van Sinke. Maar als het over beleving gaat, dan kon ik mij beter inleven in de Belle van Zuylen van Sinke.

 

De film won in 1994 de Grote Prijs op het 43e Internationale Filmfestival van Mannheim-Heidelberg voor de beste speelfilm van minimaal 70 minuten lengte. Op de Nederlandse Filmdagen 1993 kreeg het Gouden Kalf-nominaties voor Beste Film, Beste Regie en Beste Actrice. 

Tot de acteurs behoorden onder andere: Will van Kralingen (Belle), Laus Steenbeeke (Benjamin Constant), Kees Hulst (ofwel "Hendrik Groen", als Charrière haar echtgenoot), Kitty Courbois en Gijs Scholten van Aschat.

 

Een interview met Digna Sinke over deze film vind je in de Filmkrant.

 

Zelf oordelen?

 

Zowel het boek als de film (op DVD) zijn te leen bij bibliotheek en nog te koop in respectievelijk de boekwinkel en via internet (voor heel verschillende prijzen!) Nieuw en tweedehands. Ik leende beide bij de bieb.

 

Wie meer van Belle wil weten (en dan voornamelijk de feiten) zou de biografie Zonder vaandel geschreven door Simone Dubois kunnen lezen. Ik neem mij voor in elk geval nog eens een (uit het Frans vertaald) werk van haarzelf te lezen.

Het Literatuurmuseum in Den Haag heeft ook nog het nodige in huis (KLIK HIER).

© Jannie Trouwborst, juni 2018.